منطق عوامانه

 در افواه و مناظرات و محاورات بسیار میشنویم که در صدر اسلام هم اینطور شد. یا فلانی همان زبیر است ودیگری طلحه و دیگری حسین واین یکی یزید و..... در واقع برای اسکات خصم یعنی خفه کردن طرف مقابل قبل از آنکه استدلال او را رد کند ویا ادعای خویش را اثبات نماید؛ خود را به شخصی در جبهه حق تشبیه مینماید وطرف مقابل را به فردی در جبهه باطل و انگاه نتیجه میگیرد چون آن شخص تاریخی حق بود پس این هم حق است. این نحوه استدلال را هر دوطرف میتوانند بکار برند.

یعنی دقیقا در مقابل طرفی که شما را طلحه وزبیر میداند میتوان گفت نخیر شما شبیه معاویه هستید. هر کس ممکن است خود را حسین یا علی بداند و طرف مقابل را یزید و معاویه. اما این بهره ای از حقانیت را به ارمغان نمی آورد.

این یک ترفند ادبی است که در شعر ونثر بکار میرود و نه یک روش منطقی برهانی. از این رو تشبیه در ادبیات زیباست اما در حقوق و فقه جایگاه محکمی ندارد ودر منطق ارسطوئی نیز در زمره صناعات خمس محسوب میشود واصلا ارزش ندارد بدرد خطابه میخورد.

گاهی چادر به کاغذ کادو تشبیه میشود. وگاهی دختر به شکلات که اگر در بسته بندی نباشد مگس روی آن مینشیند. و...از این قبیل تشبیهات عوامانه بسیار میشنویم. گاهی فلان شخصیت سیاسی یزید زمان است وطرف مقابلش حسین است و گاهی همان شخصیت علی است و طرف مقابلش طلحه وزبیر است. این گونه استدلالات مشمئز کننده تا حدی اثر تبلیغی دارد اما اقناع کننده نیست و پایا نمیباشد. منطق علمی ایجاب میکند ما حقانیت خود را اثبات کنیم و نقض یا نقص طرف مقابل را بیان کنیم. نه اینکه اول خود را به جبهه حق تشبیه کنیم و بعد نتیجه بگیریم.

یکی از تریبون داران رسمی کشور میگفت تغییر دین مثل آنست که کسی بیاید و سخنرانی مرا بهم بزند. او تغییر دین علنی را به بهم زدن کلاس و سخنرانی تشبیه کرد ونتیجه گرفت چون بهم زدن اجتماع بد است پس تغییر دین جرم است. استفاده از تشبیه بیانگر ضعف علمی و منطقی فرد است. وروشی عوامانه محسوب میشود.

موسی عاکفی