گردشگری سلامت چیست؟

درباره مفهوم "گردشگری سلامت" تعاریف متعددی ارائه شده است. که کم و بیش با هم شباهت‌های فراوان دارند

اما برخی از این تعاریف کامل‌ و جامع‌تر است، گردشگری سلامت چه تعریفی دارد و تاریخچه آن در جهان و ایران چه روندی را طی کرده است؟

ابتدا با بخشي از تعاريف گردشگري سلامت (health tourism)  آشنا شويد:

 سازمان جهاني گردشگري، گردشگري سلامت را را اينگونه تعریف می‌کند: استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و افزایش روحیه فرد (با استفاده از آب‌های معدنی ، آب و هوا یا مداخلات پزشکی) منجر می‌شود و در مکانی خارج از محل سکونت فرد که بیش از ۲۴ ساعت است، به طول می‌انجامد.

گردشگری سلامت، نوعی از گردشگری است كه به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیشتر از 24 ساعت و كمتر از یك سال صورت می‌گیرد. به این ترتیب یک توریست سلامت با مسافرت از محل دائم زندگی خود می گردشگری پزشکی یا توریسم پزشکی شاخه‌ای از گردشگری سلامت است که در آن شخص از کشوری پیشرفته به سایر نقاط دنیا سفر می‌کند تا از خدمات پزشکی کشور مقصد در مراکز درمانی بهره‌مند شود. در اغلب موارد، هدف از توریسم پزشکی بهره‌مندی از قیمت پایین خدمات پزشکی یا دریافت سریع‌تر خدمات در سایر نقاط دنیاست.

گردشگری سلامت، هرگونه مسافرت برای ارتقای سلامت را دربر مي‌گيرد و به‌عنوان يکی از ابعاد گردشگری، به توسعه پايدار و پويايی اقتصاد کشور کمک مي‌كند. گردشگری سلامت، يک استراتژی ملی در راستای افزايش درآمد کشور است.

گردشگري سلامت و توريسم درماني يکي از حوزه‌هايي است که مي‌تواند نقش بسزايي در جهت توسعه گردشگري ايفا كند و دامنه بسيار گسترده را شامل مي‌شود.

گردشگری سلامت به عنوانی یکی از بزرگترین صنایع گردشگری حاصل از به هم پیوستن دو صنعت پر درآمد سفر و پزشکی در جهان است که کشور ما با دارا بودن سابقه طولانی در پزشکی و طب سنتی می تواند به جایگاه قابل قبولی در این زمینه دست یابد. مقوله‌ی گردشگری سلامت فراتر از گردشگری درمانی است. آب‌های گرم و معدنی و لجن درمانی همراه با امکانات طبیعی نیز شامل مقوله‌ی گردشگری سلامت است.

كارشناسان مي‌گويند: گردشگری پس از صنعت نفت و خودروسازی، سومین صنعت بزرگ جهان به شمار می‌رود. این صنعت تاثیر بسزایی در درآمدهای ارزی کشورها دارد و به طور حتم در آینده‌ای نزدیک به صنعت اول جهان تبدیل خواهد شد. با گذر زمان و پیشرفت این صنعت، گردشگری از حالت عام خارج شده و به شاخه‌های تخصصی نظیر گردشگری فرهنگی، گردشگری ورزشی، گردشگری ماجراجویانه، گردشگری مذهبی، گردشگری سلامت و غیره تقسیم شده است. آنچه که مبنای این تقسیم‌بندی قرار می‌گیرد «نیت یا قصد اصلی» گردشگر از گردشگری است. بنابراین، افرادی که به منظور برخورداری از خدمات سلامت (پیشگیری، درمان) به کشور دیگری سفر می‌کنند، در زمره گردشگران سلامت قرار دارند.

گفته شده كه گسترش صنعت گردشگری علاوه بر نقش و تاثیر آن در ابراز هویت ملی، موجب ارتقای ابعاد وسیع اقتصادی از جمله ایجاد فرصت‌های شغلی، درآمدزایی، كاهش فقر و گسترش عدالت اجتماعی و رفاه در جامعه می‌شود. در ﻣﯿﺎن ﺣﻮزه‌ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺮدﺷﮕﺮی، ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ و ﻣﺰﯾﺖ‌ﻫﺎی رﻗﺎﺑﺘﯽ از ﺗﻮﺟﻪ زﯾﺎدی ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪه اﺳﺖ.

كارشناسان مي‌گويند:گردشگری سلامت از زمان یونان و روم باستان وجود داشته و سپس به بسیاری از کشور‌های اروپایی و نقاط دیگر دنیا توسعه‌ یافته است. از زمان باستان، افراد زیادی به منظور فراغت روحی و درمان به مجاورت رودخانه و آب‌های معدنی می‌رفتند. آب‌‌های گرم از قدیم‌الایام با آرامش و تجدید قوای جسمی و روحی انسان همراه بوده است. استفاده‌‌کنندگان از این‌گونه آب‌ها، قرن‌هاست که در آب‌های گرم آب‌تنی می‌کنند و از آب چشمه‌های معدنی می‌نوشند.

در انگلستان، توسعه اقامتگاه‌های کنار دریا بر اساس این باور اتفاق افتاد که استفاده آب دریا در درمان بیماری‌ها مفید است. در اروپا شهرهای بسیاری در اطراف چشمه‌های آب معدنی و تسهیلات درمانی ساخته شده است. در اروپا چشمه‌های آب معدنی و کلینیک‌های آب درمانی در اواخر قرن هجدهم مورد توجه جدی قرار گرفتند و علاوه بر این که به تجهیزات متناسب مجهز شدند، فضاهای اطراف آن‌ها نیز برای بهره‌مندی از سکون و آرامش و چشم‌اندازهای طبیعی سامان یافتند. در این قبیل کلینیک‌ها تیم‌های مشاوره پزشکی برای تجویز مدت و نحوه استفاده از هر نوع آب برای درمان بیماری‌های مختلف مشغول هستند. مراجعان به این‌گونه آب‌ها را اغلب بیمارانی که مبتلا به ناراحتی‌های پوستی، دردهای روماتیسمی، ورم مفاصل، خستگی و فرسودگی مفرط جسمی، نقرس، التهاب مهره‌ها و ستون فقرات تشکیل می‌دهند.

در آمریکا نیز مردم به چشمه‌های آب معدنی، اقامتگاه‌های مجاور دریا مسافرت می‌کردند. قدیمی‌ترین منطقه چشمه‌های آب گرم آمریکا ساراتوگاست که از حدود ۲۰۰ سال پیش به صورت یک منطقه تجاری در این زمینه با ارائه تسهیلات اقامتی و پذیرایی مناسب، فعال شده است. همچنین می‌توان به چشمه‌های آب‌معدنی نزدیک ایالات فیلادلفیا و ویرجینیا اشاره کرد. برای حداکثر کردن مطلوبیت سفر، تسهیلاتی از قبیل کتابخانه، تماشاخانه، تالار موسیقی و زمین‌های بازی برای مفرح کردن اوقات گردشگران ایجاد شده است. به طوری‌که امروزه مردم نه فقط برای آب‌درمانی بلکه به قصد استفاده از انواع سرگرمی‌های اجتماعی به این مناطق سفر می‌کنند.

هندوستان یکی از پر طرفدارترین مقاصد توریست‌های درمانجو در جهان است. خصوصا در زمینه‌ی جراحی قلب و پیوند استخوان ران و دیگر زمینه‌های پزشکی هندوستان به عنوان یک رهبر جهانی در عرصه خدمات پزشکی شناخته شده است. در طول سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ هیچ کشوری در زمینه توریسم درمانی با هندوستان قابل مقایسه نبوده است و دولت بخش خصوصی هند با هدف ارتقای خدمات توریسم درمانی و تبدیل شبه قاره‌ی هند به قطبی یگانه در این زمینه واقف هستند. در هند بعد از صنعت نرم افزار، گردشگری پزشکی را می‌توان موفق ترین صنعت قلمداد کرد. اندازه کنونی بازار این گردشگری در هند بیش از ۳۳۳ میلیون دلار و تا سال ۲۰۱۴ بیش از یک میلیارد دلار بوده است.

توریسم درمانی درفیلیپین از استاندارد بسیار بالایی برخوردار است و فیلیپینی‌‌ها می‌توانند در تمام زمینه‌های پزشکی با بهره‌گیری از کادر مجرب و مشهور به ویژه در شهر مانیل پایتخت فیلیپین، خدمات درمانی درخشانی ارائه کنند. بهترین کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها در این کشور واقع شده است که با تسهیلات موجود محیطی مطلوب را برای استراحت و درمان فراهم می‌کند. همچنین در فیلیپین بهترین چشمه‌های آب معدنی جهان نیز واقع شده است که بسیاری از توریست‌ها را به سوی خود جذب می‌کند.

کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی سنگاپور در سطح عالی ارزیابی می‌شود. ایمنی، مورد اعتماد بودن، همراه با تحقیقات پیشرفته و اعتبار بین‌المللی کشور در زمینه‌ی پزشکی، آن را به یک مرکز رهبری در آسیا بدل کرده است. سنگاپور با ۹ بیمارستان و ۲ مرکز خدمات پزشکی توانسته به اعتبارنامه‌ی کمیسیون مشترک بین‌المللی آمریکا (JCI) دست یابد.

از دهه 1990 گردشگری سلامت در سطح دنیا به دلایل متعددی همچون جهانی شدن وآزاد سازی تجارت درحوزه خدمات سلامت،تغییرات نرخ ارز در اقتصاد ،ارتقاء و بهبود کیفی تجهیزات پزشکی،ظهور و گسترش اینترنت و پیشرفت فناوری اطلاعات، مسن تر شدن جمعيت، اقتضائات سيستم خدمات بهداشتی رو به افزایش رفت.

گفته شده گردشگري سلامت، در ایران به سال 82 باز می‌گردد که برای اولین بار توریسم درمانی در گردشگری ایران از سوی وزارت بهداشت مورد توجه قرار گرفت. البته وزارت بهداشت بیشتر با هدف اشتغالزایی برای دانش‌آموختگان پزشكی به این مبحث پرداخت و نه رونق توریسم درمانی. اما کم کم از سال 83 و درست پس از ادغام سازمان میراث فرهنگی و سازمان‌ ایرانگردی و جهانگردی توریسم درمانی به صورت مستقل در ایران ایجاد شد و مورد توجه بیشتری قرار گرفت.

ارزان بودن قیمت تمام شده درمان به گونه ای که در اکثر مواقع هزینه درمان در ایران نسبت به اروپا 10 به 1 است، کیفیت بالای تجهیزات پزشکی و همچنین حاذق بودن پزشکان از جمله عوامل مهم جذب بیماران خارجی به سمت بهداشت و درمان ایران است .

توريسم سلامت درصورت ارائه خدمات درماني بهينه و با كيفيت براي بيماراني كه از كشورهاي مختلف براي درمان به كشور سفر مي‌كنند قطعا براي ايران با دستاوردهاي بزرگ در زمينه پزشكي يك فرصت است اما بدون ترديد اگر زير ساخت‌هاي لازم براي اين مهم فراهم نباشد اين فرصت به يك تهديد تبديل خواهد شد. توريسم سلامت، بيمارستان‌هاي مجهز با امكانات خاص و تجهيزات پزشكي قابل‌قبول مي‌خواهد و مهم‌تر از آن كادر درماني خاص و آموزش ديده؛ كادري كه با فرهنگ و زبان بيمار خارجي آشنا باشد.

كارشناسان معتقد هستند كه گردشگری سلامت در ایران با وجود کیفیت بالای خدمات درمانی و قیمت ارزان، به علت نبود تبلیغات مناسب، هنوز جایگاه خود را در بازار نیافته است و گام‌های نخست را طی می‌کند. ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری طبیعی جزو ۱۰ کشور برتر جهان است اما از بازار توریسم و گردشگری سهم شاخصی نبرده است.

در زمینه  جذب گردشگران سلامت همواره باید به چهار عامل اساسی دراین زمینه توجه داشت. توانمندی‌های شاغلان حرفه پزشکی، تکنولوژی‌های روز و استانداردهای جهانی، اقتصاد درمان و هزینه‌های درمانی و مقررات داخلی کشور‌ها از عوامل مهم گردشگری سلامت هستند. ایران در هر چهار مورد، نسبت به کشورهای همسایه و خاورمیانه از توانمندی‌های بهتری برخوردار است. که باید نهایت استفاده از پتانسیل موجود را کرد اما تبلیغات مناسبی برای شناسایی توانمندی‌های پزشکی و گردشگری ایران در خارج صورت نگرفته است و رسانه‌های دولتی و سفارت‌خانه‌ها در این زمینه نقشی موثر دارند.

گردشگران سلامت بیشتر از کشور‌های جمهوری آذربایجان، عراق، ترکمنستان، افغانستان، کویت، سوریه، لبنان، بحرین و ترکیه هستند و ایران طی یک دهه‌ی گذشته پیشرفتی ۲۰ تا ۲۵ درصدی در حوزه‌ی گردشگری سلامت داشته است.

گردشگري سلامت فرصت است وقتي كه بدانيم طبق آمارهاي سازمان جهاني گردشگري به ازاي جذب هر 7 گردشگر خارجي يك شغل در هر كشور ايجاد مي‌شود كه اين عدد براي گردشگري سلامت به ازاي هر 4 نفر يك شغل است. طبق برنامه مدون سازمان توسعه تجارت كشور و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در افق 1400ايران بايد بتواند هر سال 550هزار نفر گردشگر سلامت در داخل كشور جذب كند كه در اين صورت بيش از 137هزار شغل در كشور از اين راه ايجاد خواهد شد و درآمد كشور از جذب گردشگران سلامت به بيش از يك ميليارد دلار خواهد رسيد.