سلامت الکترونیک (e-Health)

سلامت الکترونیک (e-Health) یک زمینه نوظهور از برخورد انفورماتیک، پزشکى، بهداشت عمومى و تجارت است که از طریق شبکه جهانى وب (world wide web) و تکنولوژى هاى مرتبط با آن ارتقا و تکامل مى یابد. سلامت الکترونیک را نه تنها به عنوان یک توسعه فنى بلکه به عنوان حالتى روحى، طرز تفکر و یک حرکت عمومى جهانى مى توان توصیف کرد. براى توصیف واژه سلامت الکترونیک باید از فناورى اطلاعات و ارتباطات (Information Comunication Technology) در بخش سلامت بهره برد. اطلاعات دیجیتالى در بخش سلامت و بهداشت براى مقاصد بالینى و آموزشى و مدیریتى از طریق الکترونیکى، انتقال ذخیره و بازیابى مى شود.

سلامت الکترونیک (e-health)

واژه Health-e در دهه 90 میلادى یك كلمه عمومى بود كه به كلیه مسائل مشترك بین كامپیوتر و پزشكى اطلاق مى شد. این كلمه در ابتدا بیشتر توسط بخش صنعت و تجارت مورد استفاده قرار مى گرفت و كاربرد علمى آن كم بود. در آن زمان، تمام خدماتى كه اینترنت براى سلامت جامعه مى توانست ارائه دهد، در این حوزه قرار مى گرفت. مثلاً شركت Intel ازe-Health به عنوان ( تلاشى مشترك از سوى مسئولین بهداشت عمومى و صنایع فناورى هاى نوین (hi-tech) با هدف به نمایش درآوردن فواید موجود در همكارى بین این دو بخش) یاد مى كند. این تلاش منجر به تحقق سه هدف ذیل گردید:

** افزایش توانایى مصرف كنندگان خدمات بهداشتى درمانى براى كسب اطلاعات از خدمت دهندگان ( پزشكان، متخصصین، بیمارستان ها و...)

**ایجاد امكان تبادل اطلاعات بین مراكز ارائه دهنده خدمات بهداشتى درمانى

** ایجاد امكان تبادل اطلاعات بین مصرف كنندگان خدمات بهداشتى درمانى با هدف انتقال تجربیات و فرهنگ سازى عمومى به هر حال این استفاده از كلمه Health e- در حوزه اقتصادى و صنعتى است. اما در محیط هاى علمى e-Health كلمه به چه مفهومى مورد استفاده قرار مى گیرد.

اما با گسترش نفوذ اینترنت در جوامع و افزایش گرایش کاربران به استفاده از اینترنت، سلامت دیجیتال نیز دچار تحولى عظیم شد و از کاربردى عمومى خارج شده و تبدیل به یک زیرشاخه از بهداشت عمومى شد. پس از آن کاربران و متخصصان فراوانى به استفاده از e-Health روى آوردند و سلامت الکترونیکى به واژه اى علمى و آکادمیک تبدیل شد اما در ابتدا گروهى از دانشمندان و متخصصین با ورود این واژه به لغات علمى و دانشگاهى مخالف بودند و آن را واژه اى صرفاً تجارى مى دانستند اما براثر توسعه دامنه کاربرد مجوز ورود صادر شد به گونه اى که امروزه در بانک اطلاعات پزشکى دنیا (medline) صدها مقاله علمى مرتبط با حوزه سلامت الکترونیکى مى توان یافت.

سلامت الکترونیکى یک زمینه جدید و روبه رشد از تلاقى اطلاع رسانى پزشکى ـ سلامت عمومى و مبادلات تجارى است که به خدمات و اطلاعات سلامت ارائه شده و یا تقویت شده از طریق اینترنت و فناورى هاى وابسته اطلاق مى گردد. در مفهومى وسیع تر این واژه نه تنها به توسعه فناورى اشاره مى کند بلکه زمینه اى جامع براى ارتقاى محلى ـ منطقه اى و بین المللى مراقبت بهداشتى با استفاده از فناورى اطلاعات و ارتباطات است. هدف از این تعریف، ایجاد یك محیط پویا براى استفاده هرچه بیشتر از رایانه و اینترنت در حوزه سلامت جامعه است.

امروزه فواید بى شمارى از این محیط پدیدار شده است. این استفاده به نحوى است كه توسعه و گسترش خدمات بهداشتى درمانى بدون استفاده از كامپیوتر و تكنولوژى غیرممكن شده است به همین علت براى تبیین هرچه بیشتر، این كاربرد در حوزه های مختلف به شرح ذیل مورد بررسى قرار مى گیرد.

به دلیل در دسترس قرار گرفتن اطلاعات و دانش پایه و مورد نیاز پزشکى و بهداشتى از سوى شبکه هاى اطلاعاتى براى همگان، راه هاى جدیدى به سوى درمان بیمار محور در جامعه اطلاعاتى ایجاد مى شود. مردم جوامعى که اطلاعات صحیح و کافى را نسبت به مراقبت از سلامت خود دارند، کمتر دچار بیمارى شده و در صورت ابتلا به بیمارى نیز مى دانند که در چه زمانى به چه متخصصى رجوع کنند. بدین ترتیب از مراجعه هاى مکرر آن ها به مراکز غیرمرتبط جلوگیرى به عمل آمده و در نتیجه شاهد ترافیک هاى بیهوده در محیط هاى بهداشتى نخواهیم بود، افزون بر این افراد بیمار مى توانند آموزش هاى مورد نیاز خود را در مورد برخورد با بیمارى و عوارض آن از طریق شبکه هاى اطلاع رسانى دریافت کنند.

امروزه تشكیل شبكه هاى بیماران دیابتى، سرطانى و... از بهترین روش ها براى به اشتراك گذاشتن اطلاعات و تجربیات توسط مبتلایان است. این نوع ارتباط باعث مى شود مبتلایان بیمارى هاى لاعلاج نیز خود را تنها احساس نكرده وبا كمك گروه هاى همسان خود با مشكلات مبارزه نمایند.

در این حوزه از سلامت دیجیتال امکان تبادل اطلاعات و اسناد پزشکى میان مؤسسات بهداشتى و درمانى فراهم خواهد شد به نحوى که همواره از آخرین تغییرات دارویى، نسخه هاى درمانى، آموزش هاى پرستارى و مراقبتى و دیگر اطلاعات مورد نیاز آگاه شوند، بانک هاى اطلاعاتى (Data Base) این مؤسسات همواره به روز بوده و از آخرین تجربیات همکاران خود در هر گوشه از جهان مى توانند استفاده کنند.

سلامت الکترونیکى الگوهاى نوین ارتباطى میان پزشک و بیمار؛ پزشک و پزشک را ایجاد خواهد کرد و چالش ها، تهدیدها، تحولات ونیز فرصت هاى جدیدى از جنبه اخلاق را به وجود مى آورد. از جمله این چالش ها بحث اخلاق پزشکى در درمان هاى online، محرمانه ماندن اطلاعات بیماران، محرمانه نگه داشتن مهارت هاى تخصصى پزشکان و نیز رضایت پزشک و بیمار در درمان است.

خصوصیاتى همچون حافظه، سرعت در پردازش و تحلیل و توانایى انجام حجم زیادى از عملیات موجب خواهد شد که مدیریت خدمات بهداشتى و درمانى با استفاده از رایانه بتواند پیشرفت هاى قابل ملاحظه اى در راه توسعه و پیشرفت بردارد. براى تصمیم گیرى در عرصه ارائه خدمات سلامت اصل نخست جمع آورى اطلاعات مناسب است. در زمان هاى گذشته در اثر یک مورد بیمارى جدید زمان زیادى را به خود اختصاص مى داد، اما امروزه به عنوان اقدامى فورى در بخش سلامت الکترونیک، قابل انجام است. بنابراین انتخاب بهترین روش مداخله براى مبارزه با آن اعم از واكسیناسیون، درمان یا توانبخشى در كوتاه ترین زمان، امكان پذیر شده است بنابراین بیمارى هاى جدید، قبل از اینكه بتوانند صدمات جانى و مالى زیادى بر جوامع بگذارند، قابل مهار و كنترل خواهند بود. یكى از دلایل افزایش كارآیى، كاهش هزینه ها در فضاى الکترونیک است. براى تشخیص یك بیمارى در یك فرد، مداخلات تشخیصى و درمانى متعددى پیشنهاد مى شود كه گاهى از اوقات تكرارى نیز است.

به هر حال از طریق برقرارى ارتباطات الكترونیك مناسب، مى توان در ابتداى مواجهه با بیمار، با ارائه علایم و نشانه هاى بیمارى به گروهى از متخصصین ، یك بار تصمیم مناسب و لازم را براى وى اتخاذ كرد و بعد از انجام آزمایشات نیز با ثبت نتایج آنها در یك شبكه ارتباطى رایانه اى، ضمن پیشگیرى از تكرار آزمایشات و هزینه هاى بى مورد، بیمار از حمل كوله بارى از عكس و نتایج آزمایش از یك كلینیك به كلینیك دیگر آسوده مى شود. در این محیط، اتخاذ تصمیم در زمینه پیشنهاد آزمایش نیز دقیق تر صورت مى گیرد.